AUTOR: Sergej Beuk, teolog
Napomena: Rad je izvorno objavljen u časopisu „Kultura” br.167/2020 a na stranicama Informativne protestantske agencije bit će objavljen po poglavljima. Također ga prenosimo izvorno na jeziku objave.
Problem vaskrsenja tela bio je i ostao ugaoni kamen hrišćanske vere i nade, ali i tačka različitih doktrinarnih stavova koji su obeležili celokupnu istoriju hrišćanstva. U radu smo pokušali da iz više uglova osvetlimo fenomen tela iz perspektive učenja o vaskrsenju mrtvih, pružajući neke od savremenih teoloških odgovora. Takođe, osvrnuli smo se i na hrišćansku ikonografiju Istoka i Zapada, odnosno na estetiku Hristovog vaskrslog tela koja sumom siboličkih relacija otvara sasvim novo gnoseološko, teološko i estetsko polje za razumevanje vaskrsenja telom kao najznačajnije tajne ljudskog postojanja.
Stari zavet o vaskrsenju
Judaizam, čija bogata istorija otkriva početak, razvoj, ali i otpadništva izabranog naroda od Božijeg Zakona (2. Moj. 20, 1 – 17; 5. Moj. 5, 6 – 22) sadrži klicu ideje telesnog vaskrsenja, čiji odjeci dosežu u period značajno pre vavilonskog ropstva.(1)
Knjiga proroka Isaije (VIII vek pre Hrista) donosi nam jasnu odrednicu o telesnom vaskrsenju: ’’Oživjeće mrtvi tvoji, i moje će mrtvo tijelo ustati. Probudite se, i pjevajte koji stanujete u prahu; jer je tvoja rosa rosa na travi, i zemlja će izmetnuti mrtvace’’ (Isa. 26, 19). U kontekstualno – egzegetskom smislu, nedvosmislena je veza između individualnog i opšteg vaskrsenja mrtvih koje je u telu, odnosno koje obuhvata tvar. Za pisca, probuđenje je kolektivno i deo je Božijeg plana za Izabrani narod, prostirući se, praktično, na sve aspekte Saveza ili Zaveta. Napisano podrazumeva i oslobođenje (od stranih zavojevača), i izlivanje blagoslova na Božiju decu i opšte/individualno telesno vaskrenje mrtvih.
Još konkretnije, u Knjizi o Jovu možemo primetiti naznake razvoja ideje o vaskrsenju tela: ’’Ali znam da je živ moj iskupitelj, i na pošljedak da će stati nad prahom. I ako se ova koža moja i raščini, opet ću u tijelu svom vidjeti Boga’’ (Jov. 19, 25 – 26). Navedeni ontološki iskorak predstavlja Momentum od nedovoljno markantnih predstava o životu posle smrti, nebeske pravde i bivanja u šeolu do konkretizacije koju nalazimo kod Hrista i apostola Pavla u Novom zavetu.(2) Kako u starojevrejskom jeziku ne postoji konkretan termin, kao, na primer, u starogrčkom, nepostojanje direktnog jezičkog pojma ne implicira apriornost nepostojanja idejnog koncepta. Čak naprotiv, tekst iz Knjige o Jovu su retki starozavetni stihovi koji upućuju čitaoce na ideju individualnog telesnog vaskrsenja, stavljajući ih po značaju na istu ravan sa uverenjem o Generalnom, odnosno Opštem vaskrsenju svih ljudi.(3) Jevrejski pisac nedvosmisleno svedoči o Bogu kao iskupitelju pojedinaca koji, zadržavajući određeni vid telesnosti i individualnosti, neposredno učestvuju u Božijoj slavi. Za pisca, Bog nije udaljeni spiritualni koncept, već omnipotentno Biće koje ostvaruje živu vezu sa fizičkim svetom i čovekom u njemu, što baca novo svetlo na inače opor narativ navedene knjige.(4)
Na kraju ovog kratkog osvrta na problem telesnog vaskrsenja judejske tradicije, pomenućemo Trinaest principa jevrejske vere koji sublimiraju učenja koja izviru iz spisa i iskustva judaizma: 1. Bog postoji; 2. Bog je jedan i jedini; 3. Bog je bestelesan; 4. Bog je večan; 5. Molitva se upućuje Bogu i nikome drugom; 6. Reči proroka su tačne; 7. Mojsijevo proroštvo je tačno, a Mojsije je bio najveći od proroka; 8. Pisana i usmena Tora (Talmud) su predati Mojsiju; 9. Neće biti druge Tore; 10. Bog zna misli i dela smrtnika; 11. Bog će nagraditi dobre, a kazniti zle; 12. Mesija će doći i 13. Mrtvi će vaskrsnuti.(5)
Jasno je da se jevrejska religijska tradicija oslanja na ideju vaskrsenja mrtvih, što podrazumeva i telesno vaskrsenje, koje smatramo osnovom tumačenja i razvoja učenja hrišćanske crkve kroz vekove. Novi zavet, Simbol vere i predanje crkve svedoče o nepokolebljivom stavu u vezi sa telesnim vaskrsenjem i njegovim soteriološkim implikacijama, što najdirektnije izlaže u svojim pismima apostol Pavle.
Natuknice:
(1) Vidi: Levenson, J. (2006) Resurrection and the Restoration of Israel: The Ultimate Victory of the God of Life, New Haven: Yale University Press.
(2) Zbog ograničenosti prostora, nećemo ulaziti u podrobnu analizu sadržaja jevrejskog Midraša, kao i odnosa rabinske tekstualne tradicije i ranohrišćanske egzegeze. Takođe, sa strane ćemo ostaviti i stavove Kumranske zajednice po pitanjima vaskrsenja i eshatologije. Za više informacija vidi: Novakovic, L. (2014) Raised from the Dead According to Scripture: The Role of the Old Testament in the Early Christian Interpretations of Jesus’ Resurrection, London/New York: Bloomsbury T & T Clark.
(3) Akcenat je na izabranom jevrejskom narodu, ali i na pravednicima svih nacija.
(4) Ako bismo se udaljili od kanona Svetog pisma Starog zaveta i podvrgli analizi određene apokrife, uočili bismo, kako implicitne, tako i eksplicitne ideje o telesnom vaskrsenju mrtvih. Dobar primer je spis Vaznesenje Isaijino (I vek pre Hrista – kraja II posle Hrista) čiji sadržaj opisuje mučeništvo proroka Isaije i njegovu viziju o ovaploćenju, smrti i vaskrsenju obećanog Mesije. Za više informacija vidi: Knibb, M. A. The Old Testament Pseudepigrapha, Vol. 2, ed. Charlesworth, J. (1985) New York: Doubleday and Company, p. 143 – 177.
(5) Vidi: Kaplan, A. (2002) Majmonidovi principi: osnove jevrejske vere, Beograd: Književno društvo Pismo.